የጀነቲክ ሀብት አርክቦትና ጥቅም ተጋሪነት ምርምር

Genetic Issues e-Booklet
ABS Issues e-Booklet Vol.2(1)

በኢትዮጵያ የብዝሀ ሕይወት ኢንስቲትዩት የአርክቦት እና ጥቅም ተጋሪነት ምርምር መሪ ስራ አስፈፃሚ የኢትዮጵያን የጄኔቲክ ሃብቶች እና ተያያዥ ማህበረሰብ እውቀቶችን ለመቆጣጠር የሚደርገውን ሀገራዊ ጥረት የመምራት እንዲሁም ከሚገኘው ጥቅም ፍትሃዊ እና እኩል ተጠቃሚነትን ለማረጋገጥ ነው። ይህ ክፍል የኢትዮጵያን አርክቦት እና ጥቅም ተጋሪነት ማዕቀፍ ለመተግበር ዋና አካል ሆኖ፣ የኢትዮጵያን ብዝሀ ሕይወት ለመጠበቅ፣ የማህበረሰብ መብቶችን ለማስከበር እና ዘላቂ ልማትን በሳይንሳዊ ፈጠራ ለማስፋፋት የህግ፣ የምርምር እና የአሰራር ስርዓቶችን ያዘጋጃል፣ ያስፈጽማል።

ራዕይ

እ.ኤ.አ. በ2040 ራዕያችን ኢትዮጵያ በአርክቦትና በፍትሃዊ ጥቅም ተጋሪነት የልህቀት ማዕከል ሆና እንድትታወቅ እና ብዝሃ ሕይወት የሚጠበቅባት፣ ተያያዥ ማህበረሰብ እውቀቶች የሚከበሩባት እንዲሁም ጥቅሞች በፍትሃዊ መልኩ ከአካባቢ ማህበረሰቦች ጋር የሚጋሩባት ሀገር እንድትሆን፤ አሳታፊ እና ግልጽ የሆነ የአርክቦትና ጥቅም ተጋሪነት የምርምር እና የፖሊሲ ስርዓት በማስፈን ለአፍሪካ የብዝሃ ህይወት ተምሳሌት መሆን ነው።

ዋና ዋና ግቦች

  • ርትዕ እና ፍትህ – በሁሉም ተጠቃሚዎች ውስጥ ፍትሃዊ ጥቅም ማጋራትን ማረጋገጥ።
  • የብዝሃ ሕይወት ጥበቃ – በአርክቦትና ጥቅም ተጋሪነት ስርዓት ጥበቃን ማበረታታት።
  • የማህበረሰብ እውቀት ጥበቃ – የያያዥ የማህበረሰብ እውቀትን ማጥናት እና መጠበቅ።
  • ምርምር እና ፈጠራ – የጄኔቲክ ሀብቶችና ተያያዥ የማህበረሰብ እውቀትን አጠቃቀምና ኢኮኖሚያዊ ፋይዳቸው ላይ ጥናቶችን ማሳደግ።
  • የቁጥጥር አመራር – የአርክቦትና ጥቅም ተጋሪነት ስርዓት አፈፃፀም እና ተገዢነትን ማጠናከር።

ዋና ኃላፊነቶች

በሀገራዊ ሕግጋቶች እና በኢንስቲትዩቱ ተቋማዊ መዋቅር መሰረት፣ የኤቢኤስ የምርምር መሪ ስራ አስፈፃሚ፡-

  • ለንግድ እና ለንግድ ላልሆኑ አላማ የጄኔቲክ ሀብቶች እና ተያያዥ የማህበረሰብ እውቀቶች ላይ ፍቃዶችን ይሰጣል።
  • የጄኔቲክ ሀብቶች እና የማህበረሰብ እውቀት ህገ-ወጥ ዝውውርን ይቆጣጠራል።
  • የጄኔቲክ ሀብቶችን (ዝርያ/ንዑስ ዝርያዎችን/ዓይነቴዎችን) ለጥቅም ተጋሪነት ያስተዋውቃል።
  • የዳሰሳ ጥናቶች እና የማህበረሰብ እውቀትን፣ ፈጠራ እና ልምዶችን ይመዘግባል።
  • ከአርክቦትና ጥቅም መጋራት ላይ የተያያዙ ጥናቶችን የባዮፕሮስፔክቲንግ፣ የቫልዩሽን/ዋጋመነት ጥናቶችን ያካሂዳል።
  • አስፈላጊ ሆኖ ሲገኝ በኤቢኤስ ሕግጋቶች እና ደንቦች ላይ ማሻሻያዎችን ይመክራል።
  • በብዝሃ ህይወት ጥናት ላይ ከሀገር አቀፍ/አለም አቀፍ የR&D ተቋማት ጋር ይተባበራል።
  • በኤቢኤስ ጉዳዮች በቴክኒክ ስልጠና እና በምክር ድጋፍ የባለድርሻ አካላትን አቅም ይገነባል።
  • ከጄኔቲክ ሀብቶች ጋር የተያያዙ የፖሊሲ ምክሮችን እና የህግ ማዕቀፎችን ያመቻቻል።
  • የመረጃ ቋቶች ዲጂታል ውህደት እና የመረጃ ስርጭት ላይ ይሰራል።
  • የአህዝቦት ጽሁፎችን (ኢ-መጽሐፍት፣ በራሪ ጽሑፎች፣ ብሮሹሮች፣ ጋዜጣዎች፣ ወዘተ) ያዘጋጃል።
  • ከማህበረሰቡ እና ከባለድርሻ አካላት ጋር የግንዛቤ ማስጨበጫ መድረኮችን ያስተባብራል።
  • የወራሪ መጤ ዝርያዎችን (IAS) የቁጥጥርና ክትትል ስራዎችን ያስተባብራል።
  • በዲጂታል ስርዓቶች የኤቢኤስ እውቀት አስተዳደርን ያሻሽላል።

መዋቅር

የኤቢኤስ የምርምር መሪ ሥራ አስፈፃሚ በሶስት የቴክኒክ ዴስክ ተደራጅቷል፡-

  1. የአርክቦት እና የጥቅም ተጋሪነት ዴስክ - የአርክቦት ሂደቶችን፣ ውሎችን፣ የህግ ግምገማዎችን እና የጥቅም ተጋሪነት ክትትልን ያስተዳድራል።
  2. የባዮፕሮስፔክቲንግ እና የማህበረሰብ እውቀት ዴስክ - ከባዮ-ኢኮኖሚያዊ ተዛማጅ ዝርያዎች፣ የማህበረሰብ እውቀት እና ባዮ-ካልቸራል ፕሮቶኮሎች ላይ ምርምርን ያስተባብራል።
  3. የወራሪ መጤ ዝርያዎች እና የልውጠ-ህያዋን ዴስክ - የአይ.ኤ.ኤስ እና የጂኤምኦዎች ምርምርን፣ የተጋላጭነት ግምገማን እና ሀገራዊ ምላሽ ተግባራትን ይመራል።

እነዚህ ቡድኖች ኤቢኤስ ስራዎችን ለመተግበር የሕግ ሞያን፣ ሳይንሳዊ ሞያን እና የህበረተሰብ እውቀትን ያጣምራሉ።

ቁልፍ አገልግሎቶች

  • ABS ለምርምር፣ ለአካዳሚክ እና ለንግድ ዓላማዎች ይፈቅዳል።
  • የጥቅም መጋራት ስምምነቶች ላይ ድርድር ያደርጋል፤ የABS ውሎችን ማስከበር ላይ ክትትል ያደርጋል።
  • ለተጠቃሚዎች የህግ እና የቴክኒክ ምክር ድጋፍ ይሰጣል።
  • የማህበረሰብ ግንዛቤን ማስፋት፣ የባለድርሻ አካላት ተሳትፎንና ስልጠናን ያሳድጋል።
  • ከሀገራዊ እና አለምአቀፋዊ የኤቢኤስ ስምምነቶችን ስለማስከበር ይሰራል።
  • የባዮ-ካልቸራል/የማህበረሰብ ፕሮቶኮሎችን ያዘጋጃል።

የቅርብ ጊዜ ህትመቶች

  1. Amare Seifu et al. (2018). Abundance and Socioeconomic Importance of Osyris quadripartita in South Omo and Gamo Gofa Zones, SNNPR. IJMPR, 2(4): 15–21.
  2. Amare Seifu et al. (2019). Assessment of Invasive Alien Plant Species Cryptostegia grandiflora in East Shewa Zone, Oromia. IJMPR, 3(2): 01–08.
  3. Amare Seifu et al. (2019). Economic Valuation of Lippia adoensis: Implications for ABS Agreements in Sidama and West Arsi Zones. MOJ Ecology & Environmental Sciences, 4(5).
  4. Amare Seifu et al. (2019). Economic Valuation of Phytolacca dodecandera in Semen Shewa Zone, Amhara Region. Discovery, 55(288): 644–653.
  5. Amare Seifu et al. (2023). Abundance of Xanthium spinosum and its impacts. Journal of Environment and Sustainability, 7(3): 190–206.
  6. Amare Seifu et al. (2024). Allelopathic potential of Xanthium strumarium. Journal of Biological Studies, 7(3): 70–94.
  7. Amare Seifu et al. (2023). Allelopathic potential of Cryptostegia grandiflora on Linum usitatissimum and Guizotia abyssinica. For. Glob. Change, 6: 1131815.
  8. Amare Seifu et al. (2016). Bioprospecting potential of Ocimum basilicum. Advances in Bioscience and Bioengineering, 4(4): 35–42.
  9. Amare Seifu et al. (2018). Bioprospecting potentials of Dioscorea species in Gedio and Sidama Zones. Appl. Biotech & Bioeng., 5(3).
  10. Amare Seifu & Tesfaye Bekele (2019). Valuation of Lippia adoensis for ABS. MOJ Ecology & Environmental Sciences, 4(5).
  11. Assefa AS & Fitamo D (2016). The Ethnobotanical Study and Distribution Patterns of Enset Landraces in Aleta Chuko District. Research Journal of Biology, e-ISSN: 2322-0066.
  12. Faris G., Waktole G., Tilahun R. (2021). Community Conserved Traditional Cuisine Arts in Borena Zone, Ethiopia. Science Research, 9(5): 75–79.
  13. Faris G. et al. (2020). Traditional yeast preservation and Teff Injera knowledge in East and West Gojam. Biodiversity Int. J., 4(1): 36–40.
  14. Gebiyaw Tilaye et al. (2023). Abundance of Xanthium spinosum L. along different land types in North Shewa. Journal of Environment and Sustainability, 7(3): 190–206.
  15. Gebiyaw Tilaye et al. (2023). Modeling the current and future potential distribution of Arabis alpina using MaxEnt. Sustainability, Agri, Food & Environmental Research.
  16. Gebiyaw Tilaye et al. (2025). Teff phytochemicals: Allelopathic and antimicrobial potential. Microbial Pathogenesis, 199: 107206.
  17. Guta Waktole et al. (2021). Documentation of Coffee-related Traditional Knowledge in Jimma, Ilubabor, and West Wollega. European Journal of Biophysics, 9(1): 1–8.
  18. Nigussie Seboka et al. (2017). Invasion and impact of Xanthium strumarium in Borena Zone, Oromia. Journal of Coastal Life Medicine.
  19. Rahel Tilahun et al. (2020). Isolation of Antibiotic-producing Actinobacteria from Biowaste Soil. J. Microbiology and Biotechnology, 5(4): 203–206.
  20. Rahel Tilahun et al. (2023). Traditional Knowledge on Medicinal Plants for Respiratory Diseases in Yem Woreda. Science Research, 11(1): 1–7.
  21. Temesgen Tigab (2023). Livestock Predation Around Guna Mountain. EthJBD, 4(2): 169–186.
  22. Temesgen Tigab (2024). Macrophyte species, composition, abundance, and diversity in Upper Awash River Basin. IJSTEM, 4(4): 1–18.
  23. Tesfaye Bekele et al. (2019). Status of Osyris quadripartita in Borena and West Guji Zones. Biodiversity Int. J., 3(2).
  24. Yibrehu Emshaw et al. (2021). Fermented Water Hyacinth for Fish Feed. Zoological and Entomological Letters, 1(2): 48–55.

ቁልፍ መሣሪያዎች እና ማዕቀፎች

  • ዓለም አቀፍ ስምምነቶች

    • የአለም አቀፉ የብዝሀ ሕይወት ስምምነት (CBD)
    • የናጎያ ፕሮቶኮል በአርክቦትና ጥቅም መጋራት

  • ሀገራዊ የህግ ማዕቀፍ፡-

    • ABS አዋጅ ቁጥር 482/2006
    • ABS ደንብ ቁጥር 169/2009

  • አዳዲስ ገጽታዎች/ጉዳዮች፡-

    • የዲጂታል ቅደም ተከተል መረጃ (DSI)
    • ባዮኢንፎርማቲክስ
    • የዲጂታል የክትትል ስርዓቶች

እርስዎም ይሳተፉ

ኢትዮጵያ ውስጥ ዘላቂ፣ አካታች እና ህጋዊ ጤናማ የሆነ ABSን ለማሳደግ ከተመራማሪዎች፣ ከአካባቢ ማህበረሰቦች፣ ከባለሀብቶች፣ ከፖሊሲ አውጪዎች እና ከልማት አጋሮች ጋር ትብብርን እንቀበላለን።

በEBI የGRs ABS የምርምር መሪ ሥራ አስፈፃሚን ያግኙ፡
📞 +251-116-612244 / +251-116-615607
📧 info@ebi.gov.et

የጄኔቲክ ሀብቶችን ፍትሃዊ በሆነ መልኩ መጠቀምን እና የአካባቢ ማህበረሰቦችን መብት ለማጎልበት የእርስዎን የኤቢኤስ ጥያቄዎች፣ የምርምር ፍላጎቶች ወይም የትብብር ሀሳቦችን ለመደገፍ ዝግጁ ነን።